Οι παρακάτω σημειώσεις και βίντεο αποτελούν ένα επικουρικό κομμάτι της διδασκαλίας μου στο κεφάλαιο των παραδοσιακών μουσικών οργάνων.
ΚΡΟΥΣΤΑ
ΝΤΑΟΥΛΙ
Πρόκειται για ένα κύλινδρο με δύο
δερμάτινες βάσεις τεντωμένες με σκοινί. Παίζεται με δύο νταουλόξυλα. Το ξύλο
του αριστερού χεριού – βέργα ή βίτσα είναι λεπτό και ελαφρύ. Το ξύλο του δεξιού
χεριού – κόπανος – είναι χοντρύτερο και βαρύτερο. Δεν είναι σολιστικό όργανο,
παίζεται με ένα τουλάχιστον μελωδικό όργανο. Μαζί με το ζουρνά αποτελούν τη
ζυγιά (παραδοσιακό οργανικό συγκρότημα της ηπειρωτικής κυρίως Ελλάδας, το οποίο
αποτελείται από ένα νταούλι και ένα ή δύο ζουρνάδες).
ΤΟΥΜΠΙ
Ουσιαστικά είναι ένα μικρό
νταούλι ακαθόριστης τονικής οξύτητας και παίζεται συνήθως στα νησιά. Φτιάχνεται
με τα ίδια υλικά και με τον ίδιο τρόπο με το νταούλι. Το τουμπί παίζεται
κρεμασμένο από τον αριστερό ώμο ή από τον λαιμό. Χτυπιέται στη μια δερμάτινη
επιφάνεια με τα χέρια (παλάμες και δάχτυλα) ή με δύο μικρά ξύλα, τα τουμπόξυλα
ή λαούδια. Δεν είναι σολιστικό όργανο, συνοδεύει ένα μελωδικό (τσαμπούνα ή
λύρα) ή στη νησιωτική ζυγιά (βιολί, λαούτο, τουμπί).
ΝΤΕΦΙ
Ονομάζεται και νταιρές (Μακεδονία
και Θράκη). Πρόκειται για ένα ξύλινο κύλινδρο με διάμετρο 20 – 50 εκ., με σκεπασμένη με δέρμα
τη μια του πλευρά. Παίζεται με τα χέρια, κρατιέται με το αριστερό χέρι και
χτυπιέται με το δεξί ή με τα δύο χέρια. Συνοδεύει τη λύρα, τη γκάιντα, το βιολί
και λαούτο, μπορεί όμως να παιχτεί και μόνο του.
ΤΟΥΜΠΕΛΕΚΙ
Ονομάζεται και ταραμπούκα ή
στάμνα. Συναντιέται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και στα νησιά του Ανατολικού
Αιγαίου. Αποτελείται από πήλινο σκελετό σε σχήμα στάμνας, χωρίς λαβή, ανοιχτός
στο ένα άκρο και σκεπασμένος στο στόμιο με δέρμα. Παίζεται με τα δύο χέρια και
συνοδεύει συνήθως τη γκάιντα, αλλά και τη λύρα, το τζουρά κ.τ.λ.
ΑΕΡΟΦΩΝΑ
ΚΛΑΡΙΝΟ
Από τον αρχαιοελληνικό προπομπό του, τον αυλό, μέχρι το σημερινό κλαρίνο οι ομοιότητές παραμένουν σχεδόν ίδιες ως προς την τεχνική εκτέλεσης και την κατασκευή. Είναι πασίγνωστο το ειδικό βάρος που έχει το κλαρίνο στην ελληνική δημοτική μουσική. Είναι πολύ διαδεδομένο σε όλες τις γωνιές της χώρας, ιδιαίτερα δε στην Πελοπόννησο, στη Στερεά, στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, χωρίς να λείπει και από την υπόλοιπη επικράτεια. Δεν είναι απολύτως σίγουρο το πώς το κλαρίνο διαδόθηκε στην Ελλάδα, αντικαθιστώντας άλλα παλαιότερα όργανα όπως η φλογέρα και ο ζουρνάς. Κατά μια απλούστερη εκδοχή, το κλαρίνο πέρασε στους Έλληνες από τους Τούρκους περιοδεύοντες μουσικούς, οι οποίοι το έφεραν από την Ευρώπη τον καιρό της τουρκοκρατίας.
ΦΛΟΓΕΡΑ
Είναι είδος τύπου φλάουτου και
κατασκευάζεται από καλάμι, ξύλο, μπρούντζο, σίδερο, κόκαλο ή και πλαστικό.
Κρατιέται λίγο λοξά προς τα δεξιά και έχει 6 ή 7 τρύπες. Συναντάται κυρίως στην
Ηπειρωτική Ελλάδα.
ΚΑΒΑΛΙ
Είναι όργανο τύπου φλάουτου. Το
μέρος όπου φυσάει ο παίχτης δεν είναι εντελώς ανοιχτό, αλλά λοξοκομμένο και
κλεισμένο με μια τάπα, που αφήνει μόνο μια λεπτή σχισμή. Συναντάται κυρίως στα
νησιά του Αιγαίου και στη Βόρεια Ελλάδα. Κατασκευάζεται από καλάμι, ξύλο,
μπρούντζο, σίδερο και κόκαλο. Κρατιέται ίσια και έχει 6 ή 7 τρύπες.
ΜΑΝΤΟΥΡΑ
Είναι όργανο τύπου κλαρινέτου με
μονό επικρουστικό γλωσσίδι και κατασκευάζεται από καλάμι. Έχει 4 ή 5 τρύπες και
συναντάται στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου.
ΖΟΥΡΝΑΣ
Είναι όργανο τύπου όμποε, με
διπλό γλωσσίδι. Κατασκευάζεται από ξύλο ή πάφιλα (ορείχαλκο έλασμα). Αποτελείται
από τρία μέρη, ενώ ο σωλήνας του είναι ελαφρά κωνικός και καταλήγει σε ένα
χωνί. Έχει 7 τρύπες και μέγεθος 20 – 60 εκ. Συναντάται στη Μακεδονία, τη Θράκη,
τη Δυτική Ρούμελη, Μυτιλήνη κ.α. Είναι όργανο για ανοιχτό χώρο λόγω του οξέως
και διαπεραστικού του ήψου. Παίζεται πάντα με νταούλι (ηπειρωτική ζυγιά).
ΤΣΑΜΠΟΥΝΑ
Προέρχεται από τη νησιωτική
Ελλάδα, αποτελείται από το ασκί, το επιστόμιο και τη συσκευή για την παραγωγή
ήχου με δύο καλαμένιους αυλούς, μονό επικρουστικό γλωσσίδι και 5 τρύπες ο
καθένας. Η τσαμπούνα για τη νησιωτική Ελλάδα είναι το κατεξοχήν λαικό όργανο,
που συνοδεύει το χορό και το τραγούδι στο γάμο, τα βαφτίσια και τα πανηγύρια.
Παίζεται μόνη της ή με το τουμπάκι.
ΓΚΑΙΝΤΑ
Προέρχεται από την Ηπειρωτική
Ελλάδα κυρίως τη Μακεδονία και τη Θράκη. Είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος
συγκρινόμενη με τη νησιωτική τσαμπούνα, αποτελείται από το ασκί, το επιστόμιο
και τη συσκευή για την παραγωγή ήχου με δύο καλαμένιους άνισους αυλούς και μονό
επικρουστικό γλωσσίδι. Ο κοντύτερος αυλός έχει 6 ή 7 τρύπες ενώ ο μεγαλύτερος
δεν έχει καθόλου τρύπες. Παίζεται μόνη της αλλά και με τουμπελέκι , νταιρέ,
νταούλι ή και λύρα.
ΧΟΡΔΟΦΩΝΑ
ΒΙΟΛΙ
Το βιoλί είναι έγχορδο μουσικό όργανο που παίζεται με δοξάρι. Έχει 4 χορδές διαφορετικού τονικού ύψους (σολ, ρε, λα, μι), που χορδίζονται κατά διαστήματα πέμπτης και η μουσική του έκταση περιλαμβάνει 44 χρωματικούς φθόγγους. Το βιολί στηρίζεται στον ώμο ενώ με το ένα χέρι και ο μουσικός απλώς πιέζει τις χορδές ενώ με το άλλο κινεί το δοξάρι επάνω στις χορδές.
ΤΑΜΠΟΥΡΑΣ
Πρόκειται για ένα λαουτοειδές
όργανο με ημισφαιρικό ηχείο, μακρύ χέρι που ξεπερνά το ένα μέτρο και με 3 ή 4
διπλές χορδές.
- Μπουζούκι
- Μπαγλαμάς
- Σάζι
Ο ταμπουράς και όλες οι
παραλλαγές του παίζονταν συνήθως μόνος του. Είναι ένα όργανο με λεπτό και
αδύνατο σχετικά ήχο, κατάλληλο για συνοδεία τραγουδιού ή ολιγοπρόσωπων χωρών σε
κλειστό χώρο.
ΛΑΟΥΤΟ
Πρόκειται για ένα μεγάλο
αχλαδόσχημο ηχείο και μακρύ χέρι, με μπερντέδες, «σπασμένο» προς τα πίσω, στο
επάνω μέρος. Έχει κλειδιά από τα πλάγια, με 4 διπλές χορδές στερεωμένες στον
καβαλάρη, πάνω στο καπάκι και παίζεται με πένα. Είναι όργανο κυρίως συνοδευτικό
για τη λύρα, το κλαρίνο, το σαντούρι κ.τλ.
ΟΥΤΙ
Πρόκειται για ένα μεγάλο
αχλαδόσχημο ηχείο, κοντό και φαρδύ χέρι, χωρίς μπερντέδες, με κεφαλή που
σχηματίζει σχεδόν ορθή γωνία και έχει τα κλειδιά στα πλάγια. Παίζεται με
πλήκτρο και έχει 5 εντέρινες χορδές, στερεωμένες στον καβαλάρη. Προέρχεται από
τη Μικρά Ασία.
ΛΥΡΑ
Έχει αχλαδόσχημο ηχείο και κυρτό
χέρι, χωρίς μπερντέδες, τα κλειδιά βρίσκονται από πίσω προς τα εμπρός, έχει
καβαλάρη, 3 μονές χορδές και παίζεται με δοξάρι. Προέρχεται από την Κρήτη και
συνοδεύεται από δύο λαούτα ή και τουμπελέκι.
ΚΕΜΕΝΤΖΕΣ
Παίζεται στον Πόντο και στην
Καππαδοκία. Έχει φιαλόσχημο ηχείο και κοντό χέρι, χωρίς μπερντέδες. Τα κλειδιά
βρίσκονται από εμπρός προς τα πίσω, έχει ταστιέρα, καβαλάρη, 3 μονές χορδές και
παίζεται με δοξάρι.
ΚΕΜΑΝΕΣ
Παίζεται από Έλληνες της
Καππαδοκίας, πρόκειται για έγχορδο με τόξο. Έχει μακρόστενο φιαλόσχημο ηχείο,
κοντό χέρι με ταστιέρα χωρίς τάστα, κεφάλι όπως του βιολιού και κλειδιά από τα
πλάγια. Έχει 6 χορδές, 6 συμπαθητικές και δύο ψυχές.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΥΡΑ
Διαθέτει τρεις χορδές, τις οποίες ο εκτελεστής πιέζει επί του σώματος του οργάνου με τα νύχια του αριστερού χεριού, τεχνική που απαντάται σε πολλά παρόμοια έγχορδα όργανα, όπως την κρητική λύρα. Οι χορδές χορδίζονται σε διάστημα τετάρτης, με τις δύο πρώτες να έχουν τον κυρίαρχο ρόλο στη μελωδία και την τελευταία να χρησιμοποιείται περισσότερο για να κρατάει το ίσο.
Όπως και τα περισσότερα είδη λύρας στον κόσμο, παίζεται με δοξάρι, με το σώμα του οργάνου να ακουμπά σε όρθια θέση τα γόνατα του εκτελεστή, ή κρατώντας τη στο ύψος του στήθους (όταν ο εκτελεστής παίζει όρθιος ή περπατώντας). Το δοξάρι αποτελείται από μια ελαστική ξύλινη βέργα, στην οποία στερεώνεται μια δέσμη από τρίχες αλόγου.
ΚΑΝΟΝΑΚΙ
Έχει σχήμα τραπεζίου, με τη δεξιά
πλευρά κάθετη προς τη μεγάλη βάση και τις χορδές κατά μήκος των δύο παράλληλων
πλευρών του. Έχει μανταλάκια (κινητοί μπερντέδες, όπου με το ανέβασμα ή με το
κατέβασμά τους υψώνουν ή χαμηλώνουν το ύψος διαφόρων φθόγγων κατά ένα τέταρτο
του τόνου). Παίζεται με δύο πένες (νύχια), που προσδένονται στους δείκτες των
δύο χεριών με μετάλλινες δακτυλήθρες Προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη
(Άραβες, Τούρκοι).
ΣΑΝΤΟΥΡΙ
Έχει σχήμα ισοσκελούς τραπεζίου,
με μετάλλινες χορδές κατά μήκος των δύο παράλληλων πλευρών του. Σε κάθε φθόγγο
αντιστοιχούν 3 έως 5 χορδές. Πάιζεται με δύο λεπτά ραβδάκια (μπαγκέτες).
Προέρχεται από τη Μικρά Ασία, την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα.
Στους παρακάτω συνδέσμους μπορείτε να βρείτε βίντεο, powerpoint και slideshare που αφορούν συνολικά τα παραδοσιακά μουσικά όργανα.
3)
Τελειώνοντας το κεφάλαιο αυτό μην ξεχάσετε να δείξετε στους μαθητές σας το παρακάτω βίντεο:
πρόκεται για μια αριστουργηματική 5λεπτη κουρδική ταινία
Είναι η μικρού μήκους (5:11) ταινία του Σινάν Τσετίν η οποία έμμεσα
αναφέρεται στην απαγόρευση της Κουρδικής γλώσσας και μουσικής από το Τουρκικό κράτος, αναπαριστώντας ένα αστείο περιστατικό που αφορά
ανάλογη απαγόρευση των Κεμαλιστών για την ... τουρκική μουσική στη
δεκαετία του '30. Ονομάζεται "Be Happy. It's an Order."
Το περιστατικό διαδραματίζεται στην Ανατολία το 1934.
ΑΝΤΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:
Για να είμαι σίγουρη ότι οι μαθητές μου έχουν μάθει τα παραδοσιακά όργανα παίζω μαζί τους ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΗΧΩΝ. Σε πρώτη φάση δίνω σε κάθε ομάδα τις εικόνες των μουσικών οργάνων έτσι ώστε όταν ακούν το ηχητικό παράδειγμα να μπορούν πιο εύκολα να καταλάβουν (βρίσκοντας και οπτικά) ποιο μουσικό όργανο ακούγεται.
Για να είμαι σίγουρη ότι οι μαθητές μου έχουν μάθει τα παραδοσιακά όργανα παίζω μαζί τους ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΗΧΩΝ. Σε πρώτη φάση δίνω σε κάθε ομάδα τις εικόνες των μουσικών οργάνων έτσι ώστε όταν ακούν το ηχητικό παράδειγμα να μπορούν πιο εύκολα να καταλάβουν (βρίσκοντας και οπτικά) ποιο μουσικό όργανο ακούγεται.
ΠΗΓΕΣ:
Ανωγειανάκης Φοίβος, Ελληνικά Λαικά Μουσικά Όργανα, εκδόσεις Μέλισσα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου